Λεμονιά Ελένη Μαλκογιώργου, Κοινωνιολόγος
MSc Kοινωνιολογίας - Έρευνα για την Τοπική Κοινωνική Ανάπτυξη και Συνοχή.
Από τη δεκαετία του ’50 και μετά, η μαζική εισβολή των μέσων μαζικής επικοινωνίας στην καθημερινότητα των ανθρώπων αποτελεί ένα αξιοσημείωτο γεγονός ( Heywood A.,2006).
Προκειμένου να αποσαφηνιστεί η έννοια των
μέσων μαζικής επικοινωνίας, κρίνεται αναγκαίο να παρατεθεί ο ορισμός που
χρησιμοποιείται στο βιβλίο του Andrew Heywood ‘Εισαγωγή στην
Πολιτική’, όπου αναφέρει χαρακτηριστικά: «Στα μέσα μαζικής επικοινωνίας
συγκαταλέγονται εκείνοι οι κοινωνικοί θεσμοί που ασχολούνται με την παραγωγή
και διανομή όλων των μορφών γνώσης, πληροφορίας και διασκέδασης» (Heywood A.,2006).
Σ’ αυτό το σημείο, αξίζει ν’ αναφερθεί ότι δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι
τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, θεωρούνται η ‘τέταρτη’ εξουσία και αυτό έγκειται
στο γεγονός ότι έχουν τη δυνατότητα ν’απευθύνονται στην πλειονότητα των ατόμων,
να προβάλλουν τις ιδέες τους και σε πολλές περιπτώσεις ν' ασκούν μεγάλη επιρροή στις αποφάσεις των ατόμων για τη ζωή τους (Παναγιωτοπούλου
Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ. & Νοτάρης Σ., 1998).
Η θεωρία των “Gate-keepers’’(πυλωρών), υποστηρίζει ότι τα μέσα
μαζικής επικοινωνίας αποτελούν ένα σύστημα αγωγών, το οποίο διαμέσου φυλάκων
καθορίζει ποια πληροφορία θα προβληθεί στο κοινό και ποια όχι, κατασκευάζοντας
μία πραγματικότητα, η οποία δε συνάδει πάντα μ’ αυτή του κοινού, αλλά είναι
αντίστοιχη των συμφερόντων που εξυπηρετούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. (Λαμπροπούλου Ε.,1999). Τα εν λόγω συμφέροντα, αποσκοπούν στην απόκτηση
ολοένα και περισσότερου κέρδους, την αποδοχή από το πλήθος των αποδεκτών και
την ακροαματικότητα (Παναγιωτοπούλου Ρ.,
Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ. & Νοτάρης Σ., 1998).
Για να μπορέσουν να υλοποιηθούν τα ανωτέρω συμφέροντα, η πολιτική των
μέσων μαζικής επικοινωνίας και ιδιαίτερα της τηλεόρασης είναι ν’
απευθύνονται σ’ εκείνα τα άτομα, τα οποία διακατέχονται από
χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, έτσι ώστε να μην
είναι σε θέση ν’ αντιλαμβάνονται αν πρέπει να θεωρήσουν σωστό ή λάθος, εκείνο,
το οποίο τους «σερβιρίστηκε» ως σωστό (Παπάνης Ε.,2011).
Τα
μέσα μαζικής επικοινωνίας συμβάλλουν στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί
σήμερα, (μία κατάσταση, η οποία διέπεται από κρίση), καθώς διακατέχονται από
μία επιλεκτική ενημέρωση για το κοινό τους και προσπαθούν, είτε να το
ψυχαγωγούν με χαμηλής ποιότητας προγράμματα, είτε να το φοβίζουν διαμέσου των
ειδήσεων που παρουσιάζουν, προκειμένου το κοινό να κρατάει μία παθητική στάση
και μία πλήρης αποδοχή απέναντι στο υλικό που του παρέχουν. Ο τρόπος με τον
οποίο, μεταδίδουν τις πληροφορίες και τις ειδήσεις, επιδρά καθοριστικά στην
ερμηνεία της πραγματικότητας (Λαμπροπούλου Ε.,1999). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της τηλεόρασης, όπου εστιάζοντας στην
τηλεοπτική πραγματικότητα, δεν παρουσιάζει την αντανάκλαση της αντικειμενικής
πραγματικότητας, εκείνης που ισχύει στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων (Curran J., Gurevitch M.,2007).
Με την εμφάνιση του διαδικτύου, έχουμε ως απόρροια τον κλονισμό της
«αυθεντίας» των μέσων μαζικής επικοινωνίας, καθώς το διαδίκτυο κατάφερε να
υποβαθμίσει τον ρόλο που κατείχαν τα παραδοσιακά μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Το
διαδίκτυο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα «νέα μέσα» και με την εμφάνισή
του, κατάφερε, να μεταβάλλει την έννοια των μέσων μαζικής επικοινωνίας, όπως
αυτή ίσχυε. ( Heywood A.,2006). Μέσα στα 4
πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, οι χρήστες έφτασαν τα 50 εκατομμύρια, όταν
για την τηλεόραση χρειάστηκαν 13 χρόνια και για το ραδιόφωνο 38 χρόνια,
προκειμένου να προσεγγίσουν αυτόν τον αριθμό (Σπυροπούλου Β., 2008).
Η βασική διαφοροποίηση του διαδικτύου με τα άλλα μέσα μαζικής
επικοινωνίας, όπως είναι για παράδειγμα η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, είναι ότι
στο διαδίκτυο υπάρχει διάδραση μεταξύ πολλών με πολλούς και όχι από έναν ή
λίγους προς πολλούς, όπως ισχύει στα άλλα μέσα επικοινωνίας (Σπυροπούλου
Β., 2008).
Η
εν λόγω διαφοροποίηση αποτελεί το λόγο που το διαδίκτυο διακατέχεται
από ετερογένεια ως προς τις απόψεις, καθώς τα άτομα μπορούν να εκφέρουν την
άποψή τους, να εκφράσουν διαφορετικές γνώμες και έχουν τη δυνατότητα να
διερευνούν περισσότερο κάθε πληροφορία βλέποντας τις διαφορετικές πτυχές της (Σπυροπούλου
Β., 2008).
Κάθε
πληροφορία είναι πλέον σύντομη, περιεκτική και το άτομο μπορεί σε σύντομο
χρονικό διάστημα να μεταβαίνει στις αναλυτικές λεπτομέρειες της θεματικής που
τον απασχολεί μέσω των υπερσυνδέσμων (Παπάνης Ε.,2011).
Θεωρώ
χρήσιμο ν’ αναφερθεί ότι η ετερογένεια στις απόψεις αναφορικά μ’ ένα κοινωνικό
ζήτημα ή μία είδηση, μπορεί να εκφραστεί εκτός από το διαδίκτυο, το οποίο
σταδιακά αποτέλεσε το βήμα έκφρασης πολλών και διαφορετικών απόψεων και
στάσεων, σε κρατικούς φορείς, όπως είναι οι κρατικοί τηλεοπτικοί ή ραδιοφωνικοί
σταθμοί (Παπάνης Ε.,2011).
Εν
κατακλείδι, κάθε κοινωνία, αδιαμφισβήτητα, πρέπει να εξελίσσεται, να
εκσυγχρονίζεται και να συμβαδίζει με τα κριτήρια που θέτονται από τις νέες
κοινωνικές αλλαγές. Η εμφάνιση του διαδικτύου σηματοδοτεί την έλευση μίας νέας
εποχής και αποτελεί μία κοινωνική μεταβολή στην καθημερινότητα, απ’ αυτή που
ίσχυε μέχρι πρότινος, η οποία είχε την τάση να αναδεικνύει την κυριαρχία των
παραδοσιακών μέσων μαζικής επικοινωνίας (Παπάνης Ε.,2011).
Είναι
έκδηλο ότι τόσο το διαδίκτυο, όσο και τα παραδοσιακά μέσα μαζικής επικοινωνίας,
όπως είναι η τηλεόραση και το ραδιόφωνο μπορούν να συνεισφέρουν με το δικό τους
τρόπο στην καθημερινότητα των ανθρώπων και είναι σημαντικό ότι ακόμη και στις
περιπτώσεις όπου τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ‘κατασκευάζουν’ μία κοινωνική
πραγματικότητα, η οποία δεν
ανταποκρίνεται στην αντικειμενική πραγματικότητα της
καθημερινότητας των ατόμων και πάλι μπορούν να
συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ατόμων. Είναι σημαντικά τα
λόγια του Μανώλη Βιθυνού, ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά:
« Γιατί για μας, και ο Κινέζος δάσκαλος είχε δίκιο, η εικόνα ενός ψεύτικου καταρράκτη μπορεί να μας ξεκουφαίνει τα αυτιά και να μη μας αφήνει να ησυχάσουμε, όμως και ο Φλωρεντίνος αρχιτέκτονας είχε επίσης δίκιο. Η εικόνα του ψεύτικου καταρράκτη μπορεί κάποτε να μας γλυκαίνει τα μάτια, να μας χαϊδεύει τα αυτιά και να γαληνεύει την ψυχή μας ακόμη και στο γυάλινο γαλάζιο τοπίο» (Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ. & Νοτάρης Σ., 1998).
Βιβλιογραφία
Ι. Ελληνόγλωσση
· Λαμπροπούλου Ε., Η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας και τα
Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, β’ έκδοση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα
1999.
· Παναγιωτοπούλου Ρ., Ρηγοπούλου Π., Ρήγου Μ. & Νοτάρης Σ., Η
‘κατασκευή’ της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, Αλεξάνδρεια
1998.
· Σπυροπούλου Β., Το ιστορικό κείμενο στο διαδίκτυο. Μία συγκριτική
προσέγγιση της ελληνικής εμπειρίας, Διπλωματική εργασία, Πάντειο
Πανεπιστήμιο, Αθήνα, 2008.
IΙ. Ξενόγλωσση
· Curran J., Gurevitch M.(επιμ.), ΜΜΕ και κοινωνία,
Πατάκη, Αθήνα 2007.
· Heywood A., Εισαγωγή στην
Πολιτική, Πόλις, 2006.
ΙΙΙ. Ηλεκτρονική βιβλιογραφία
http://epapanis.blogspot.com/2011/05/blog-post_18.html (Τελευταία
ημερομηνία πρόσβασης: 22/02/2021).
